Trong mỗi gia đình Việt Nam, bàn thờ gia tiên là không gian linh thiêng và trang trọng bậc nhất. Đó không chỉ là nơi tưởng nhớ ông bà tổ tiên mà còn là điểm tựa tâm linh, nơi kết nối giữa cõi trần và cõi âm. Góp phần tạo nên sự trang nghiêm và ấm cúng đó, đồ thờ cúng Bát Tràng từ bao đời nay đã trở thành một lựa chọn không thể thay thế, là sự hội tụ của tinh hoa đất trời và hồn cốt văn hóa dân tộc.
Tại sao gốm sứ Bát Tràng lại gắn liền với thờ tự?
Không phải ngẫu nhiên mà gốm sứ Bát Tràng lại được ưu ái lựa chọn cho không gian thờ cúng. Điều này xuất phát từ những giá trị cả về vật chất lẫn tinh thần. Mỗi sản phẩm gốm sứ Bát Tràng được xem là kết tinh của Ngũ hành:
- Thổ: Là đất sét trắng tinh khôi của vùng châu thổ sông Hồng.
- Thủy: Là nước dùng để nhào nặn, tạo hình.
- Mộc: Là tro của cây cỏ dùng trong công thức men cổ.
- Hỏa: Là lửa trong lò nung để kết tinh và trường tồn.
- Kim: Là khung kim loại trong lò nung hoặc các chi tiết vẽ vàng, bạc cao cấp.
Sự giao hòa trọn vẹn của Ngũ hành mang lại sự cân bằng, hài hòa và vượng khí. Chính vì vậy, người Việt tin rằng việc sử dụng đồ thờ cúng Bát Tràng trên bàn thờ sẽ giúp không gian thờ tự thêm linh thiêng, thể hiện trọn vẹn lòng thành kính và mang lại may mắn, bình an cho gia đạo. Hơn nữa, độ bền vĩnh cửu của gốm sứ sau khi nung ở nhiệt độ cao còn tượng trưng cho sự trường tồn của gia tộc và những giá trị truyền thống.
Ngôn ngữ biểu tượng: ý nghĩa của từng vật phẩm đồ thờ
Mỗi vật phẩm trên một bộ đồ thờ cúng Bát Tràng đầy đủ không chỉ có công năng riêng mà còn mang trong mình những ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, tạo nên một tổng thể hài hòa.
- Bát hương: Được xem là “trái tim” của bàn thờ, là nơi con cháu dâng nén tâm hương, gửi gắm lòng thành và những lời cầu nguyện đến tổ tiên. Bát hương Bát Tràng thường có hình tròn, miệng loe, thân phình, tượng trưng cho sự đủ đầy, tụ phúc.
- Bộ Đỉnh Hạc (Tam sự/Ngũ sự): Đây là bộ vật phẩm trung tâm, thể hiện sự trang trọng bậc nhất.
- Đỉnh hương (Lư hương): Dùng để đốt trầm, hương thơm của trầm giúp thanh lọc không khí, tạo không gian thanh tịnh và ấm cúng. Nắp đỉnh thường có hình con Nghê, linh vật canh giữ, xua đuổi tà khí.
- Đôi Hạc đứng trên lưng Rùa: Là biểu tượng của sự trường tồn và hòa hợp. Hạc là loài chim thanh cao, tượng trưng cho khí phách. Rùa là linh vật của đất, biểu thị sự vững chãi, trường thọ. Hình ảnh này thể hiện khát vọng về sự bền vững, lâu dài của gia tộc.
- Đôi Chân nến: Tượng trưng cho hai vầng thái dương, mang lại ánh sáng, sự ấm áp và trí tuệ. Ánh sáng từ nến soi đường chỉ lối cho con cháu đi đúng hướng, làm những điều thiện lành.
- Mâm bồng: Dùng để đựng hoa quả, trầu cau, bánh kẹo dâng cúng. Chiếc mâm được đặt ở vị trí trang trọng thể hiện sự hiếu thảo, dâng lên tổ tiên những gì tốt đẹp nhất.
- Lọ lộc bình: Dùng để cắm hoa sen, hoa huệ… vào những ngày lễ, Tết. Cặp lộc bình không chỉ tô điểm cho không gian thờ tự mà còn mang ý nghĩa thu hút tài lộc, may mắn và vượng khí cho gia chủ.
- Kỷ chén thờ và Nậm rượu: Thường có 3 hoặc 5 chén nhỏ, dùng để dâng nước, rượu, trà. Đây là những lễ vật cơ bản, thể hiện sự chu toàn và tấm lòng thành kính trong nghi lễ cúng bái.
Dấu ấn văn hóa qua từng nét men, từng họa tiết
Vẻ đẹp và giá trị của đồ thờ cúng Bát Tràng còn được thể hiện qua những dòng men và họa tiết trang trí mang đậm bản sắc văn hóa Việt.
- Về dòng men:
- Men rạn cổ: Là dòng men độc đáo bậc nhất, với những vết rạn tự nhiên trên bề mặt men như dấu ấn của thời gian. Đồ thờ men rạn mang vẻ đẹp cổ kính, thâm trầm và uy nghi, thể hiện sự trân trọng quá khứ và nguồn cội.
- Men lam: Với sắc xanh chàm nền nã trên nền gốm trắng, men lam mang đến vẻ đẹp thanh lịch, trang nhã. Đây là dòng men truyền thống, gắn liền với những sản phẩm gốm sứ cổ của Việt Nam, tạo cảm giác gần gũi và bình yên.
- Về họa tiết:
- Rồng – Phượng: “Long Phụng sum vầy” là họa tiết cao quý nhất, tượng trưng cho quyền uy, thịnh vượng và hạnh phúc viên mãn. Rồng biểu trưng cho sức mạnh, Phượng biểu trưng cho vẻ đẹp và sự đức hạnh.
- Hoa sen: Là quốc hoa, biểu tượng của sự thanh khiết, “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”. Họa tiết hoa sen trên đồ thờ thể hiện sự thanh tịnh, giác ngộ và lòng thành kính trong sáng.
- Tùng – Cúc – Trúc – Mai (Tứ quý): Tượng trưng cho bốn mùa trong năm, thể hiện sự luân chuyển của đất trời và mong ước về sự sung túc, may mắn quanh năm.
Đồ thờ cúng Bát Tràng không đơn thuần là những vật phẩm gốm sứ, mà là di sản văn hóa, là nơi kết tinh của nghệ thuật chế tác thủ công và những giá trị tâm linh sâu sắc của người Việt. Lựa chọn một bộ đồ thờ Bát Tràng cho không gian gia tiên chính là cách thể hiện lòng thành kính với cội nguồn, đồng thời góp phần gìn giữ và tiếp nối một nét đẹp văn hóa truyền thống vô giá của dân tộc.
