Mỗi vật phẩm đồ thờ cúng được bày biện trên bàn thờ đều mang ý nghĩa biểu tượng, góp phần tạo nên sự trang nghiêm, ấm cúng và chuẩn mực. Bên cạnh những món đồ quen thuộc,có một bộ vật phẩm tuy nhỏ bé nhưng lại hàm chứa những giá trị tinh thần và văn hóa vô cùng quan trọng, đó chính là chóe thờ. Thường xuất hiện theo bộ ba chiếc nhỏ xinh, nhiều người có thể thắc mắc về vai trò và ý nghĩa thực sự của chúng. Vậy, vì sao cần dùng chóe thờ trên bàn thờ gia tiên? Cùng tìm hiểu với Thiên Lương nhé!
Mục lục
1. Chóe thờ là gì? Đặc điểm nhận biết
Chóe thờ là tên gọi chung của những chiếc hũ, liễn, hoặc thạp nhỏ, thường có nắp đậy, được sử dụng làm đồ thờ cúng trên bàn thờ gia tiên, bàn thờ Thần Tài hoặc bàn thờ Phật. Đặc điểm nhận biết phổ biến nhất của chóe thờ trong thờ cúng gia tiên là chúng thường đi theo một bộ gồm 03 chiếc với kích thước và kiểu dáng tương đồng nhau.
Hình dáng: Chóe thường có thân phình tròn hoặc hình trụ, miệng hơi nhỏ và có nắp đậy kín để bảo quản vật phẩm bên trong và giữ sự thanh tịnh.
Kích thước: Kích thước chóe thờ rất đa dạng, từ loại mini chỉ cao vài centimet đến loại trung bình cao khoảng 10-20cm, tùy thuộc vào kích thước bàn thờ và bộ đồ thờ tổng thể. Đối với bàn thờ gia tiên, thường dùng loại chóe có kích thước vừa phải, cân đối.
Chất liệu: Chóe thờ được làm từ nhiều chất liệu, nhưng phổ biến và được ưa chuộng nhất là chóe thờ sứ, đặc biệt là gốm sứ Bát Tràng. Ngoài ra còn có chóe bằng đồng, bằng gỗ…
Hoa văn: Chóe thờ sứ thường được trang trí bằng các hoa văn truyền thống như vẽ lam cổ, hoa sen, rồng phượng, hoặc để trơn với các màu men đặc trưng như men rạn, men lam, men ngọc…
2. Bên trong chóe thờ đựng gì?
Theo phong tục thờ cúng lâu đời của người Việt, bộ ba chóe thờ trên bàn thờ gia tiên thường dùng để đựng ba vật phẩm thiết yếu, tinh túy của đất trời và cuộc sống con người:
Chóe thứ nhất: Đựng Muối sạch (thường là muối hạt).
Chóe thứ hai: Đựng Gạo trắng (thường là gạo tẻ hoặc gạo nếp mới, hạt tròn đều).
Chóe thứ ba: Đựng Nước sạch (thường là nước mưa, nước suối hoặc nước lọc tinh khiết).
Bộ ba Muối – Gạo – Nước này không chỉ là những nhu yếu phẩm cơ bản mà còn mang trong mình những tầng ý nghĩa biểu tượng vô cùng sâu sắc.
3. Giải mã ý nghĩa của chóe thờ trên bàn thờ gia tiên
Việc đặt bộ ba chóe thờ đựng Muối – Gạo – Nước trên bàn thờ gia tiên không phải là ngẫu nhiên mà xuất phát từ những quan niệm tâm linh, văn hóa và lòng thành kính sâu sắc của con cháu. Đây chính là câu trả lời cho câu hỏi “Vì sao cần dùng chóe thờ?”.
3.1.Ý nghĩa của việc dâng cúng Muối – Gạo – Nước
Trước hết, đây là ba thứ thiết yếu bậc nhất để duy trì sự sống của con người. Việc dâng cúng ba vật phẩm này lên tổ tiên thể hiện lòng hiếu thảo, sự chăm lo của con cháu đối với ông bà, cha mẹ đã khuất, với mong muốn ông bà ở thế giới bên kia cũng luôn được “no đủ”, không thiếu thốn những nhu yếu phẩm cơ bản nhất. Đó là sự tiếp nối tình cảm, sự quan tâm vượt qua ranh giới của sự sống và cái chết.
3.2. Ý nghĩa biểu tượng của Muối trong chóe thờ
Muối không chỉ là gia vị mà còn mang nhiều ý nghĩa tâm linh: * Sự thanh tẩy, trừ tà: Muối có tính sát khuẩn, được tin là có khả năng xua đuổi tà ma, âm khí, mang lại sự trong sạch, thanh tịnh cho không gian thờ cúng và bảo vệ gia đình khỏi những điều xấu. * Sự bảo tồn, bền vững: Muối dùng để bảo quản thực phẩm, tượng trưng cho sự bền vững, lâu dài, trường tồn. * Sự đậm đà, gắn kết: Vị mặn của muối gợi nhớ đến tình cảm gia đình đậm đà, keo sơn, gắn bó (“Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”). * Sự mạnh mẽ, ý chí: Muối còn tượng trưng cho sự rắn rỏi, ý chí kiên cường vượt qua khó khăn, thử thách trong cuộc sống. * Tài sản quý: Trong quá khứ, muối từng là một tài sản quý giá, việc dâng muối cũng thể hiện sự trân trọng.
3.3. Ý nghĩa biểu tượng của Gạo trong chóe thờ:
Hạt gạo là “hạt ngọc của trời”, là biểu tượng cốt lõi của nền văn minh lúa nước Việt Nam: * Sự no đủ, sung túc: Gạo là lương thực chính, tượng trưng cho sự ấm no, đủ đầy, không lo thiếu thốn về vật chất. Dâng gạo là lời cầu mong cho gia đình luôn được cơm no áo ấm, làm ăn phát đạt. * Thành quả lao động: Hạt gạo kết tinh từ công sức lao động vất vả “một nắng hai sương”, thể hiện sự trân trọng thành quả lao động và lòng biết ơn đối với Mẹ Thiên Nhiên, Trời Đất. * Sự sinh sôi, phát triển: Gạo là hạt giống, tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở, phát triển không ngừng của gia đình, dòng họ. * Sự thuần nông: Gắn liền với gốc gác nông nghiệp, thể hiện sự biết ơn cội nguồn.
3.4. Ý nghĩa biểu tượng của Nước trong chóe thờ
Nước là khởi nguồn của sự sống, mang nhiều ý nghĩa triết lý và tâm linh: * Nguồn sống thiết yếu: Không có nước, không có sự sống. Dâng nước thể hiện sự cung cấp nguồn sống tinh khiết nhất. * Sự thanh khiết, trong sạch: Nước tượng trưng cho sự tinh khiết của tâm hồn, sự trong sáng, thanh tẩy mọi ô uế. * Sự lưu thông, linh hoạt: Dòng nước chảy tượng trưng cho sự lưu thông của tài lộc, may mắn, sự thích ứng, uyển chuyển trong cuộc sống (“Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài”). * Sự bình đẳng: Nước luôn chảy về chỗ trũng, thể hiện sự khiêm nhường, bình đẳng. * Sự kết nối tâm linh: Nước sạch trên bàn thờ còn là phương tiện để thần linh, tổ tiên chứng giám lòng thành.
3.5. Ý nghĩa tổng thể của bộ 3 chóe thờ:
Khi kết hợp lại, bộ ba chóe thờ đựng Muối – Gạo – Nước mang ý nghĩa tổng hòa: * Sự đủ đầy, sung túc cơ bản: Thể hiện lòng thành dâng lên tổ tiên những nhu yếu phẩm căn bản nhất của sự sống với mong muốn tổ tiên được đủ đầy và cầu mong sự ấm no, thịnh vượng cho gia đình. * Sự thanh tịnh và cân bằng: Muối tẩy uế, Nước thanh lọc, Gạo nuôi dưỡng, tạo nên sự cân bằng, thanh tịnh cho không gian thờ cúng. * Cân bằng Ngũ hành: Một số quan niệm cho rằng Muối (vị mặn, màu trắng) có thể đại diện cho hành Kim hoặc Thủy; Gạo (màu trắng, từ đất) đại diện cho hành Thổ hoặc Mộc; Nước đại diện cho hành Thủy. Sự hiện diện của chúng góp phần tạo sự cân bằng Ngũ hành trên bàn thờ. * Thể hiện sự chu đáo, vẹn toàn: Việc chuẩn bị đầy đủ bộ ba chóe thờ cho thấy sự tỉ mỉ, chu đáo và hiểu biết của gia chủ trong việc thờ cúng.
4. Vì sao nên dùng chóe thờ sứ, đặc biệt là gốm sứ Bát Tràng?
Trong các chất liệu làm chóe thờ, chóe thờ sứ, nhất là gốm sứ Bát Tràng, luôn được ưu tiên lựa chọn bởi những lý do sau:
Hợp phong thủy: Gốm sứ được làm từ đất sét (hành Thổ), nung qua lửa (hành Hỏa), có thể chứa Nước (hành Thủy), Muối (hành Kim/Thủy), Gạo (hành Mộc/Thổ). Hành Thổ tượng trưng cho sự ổn định, vững chãi, nuôi dưỡng, rất phù hợp với không gian thờ cúng cần sự trang nghiêm, bền vững.
Đảm bảo sự thanh sạch: Bề mặt men sứ nhẵn bóng, không thấm nước, dễ dàng lau chùi, vệ sinh, giúp giữ cho vật phẩm thờ cúng bên trong (đặc biệt là nước) luôn sạch sẽ, tinh khiết.
Thẩm mỹ cao, trang nhã: Chóe thờ sứ Bát Tràng có nhiều mẫu mã đẹp, từ các loại men cổ (lam, rạn) đến men màu hiện đại, cùng các hoa văn vẽ tay tinh tế (hoa sen, rồng phượng…), dễ dàng đồng bộ với các đồ thờ cúng khác, tạo nên vẻ đẹp trang nhã, hài hòa cho bàn thờ.
Giá trị văn hóa và độ bền: Sử dụng chóe thờ Bát Tràng là góp phần gìn giữ tinh hoa làng nghề truyền thống. Sản phẩm được nung ở nhiệt độ cao nên rất bền chắc, có thể sử dụng lâu dài qua nhiều thế hệ.
5. Hướng dẫn cách đặt chóe thờ trên bàn thờ gia tiên
Vị trí: Chóe thờ thường được đặt ở phía trước bát hương, xếp thành hàng ngang hoặc hình vòng cung. Vị trí cụ thể có thể thay đổi tùy kích thước bàn thờ và các vật phẩm khác, nhưng thường là sau mâm bồng và trước bộ kỷ chén thờ.
Thứ tự: Không có quy tắc bắt buộc cứng nhắc về thứ tự đặt 3 chóe (Muối – Gạo – Nước). Gia chủ có thể đặt Nước ở giữa, Gạo và Muối hai bên; hoặc xếp hàng ngang theo thứ tự thuận tiện. Điều quan trọng là sự cân đối và hài hòa.
Kích thước: Chọn chóe thờ có kích thước phù hợp với bàn thờ. Bàn thờ nhỏ dùng chóe mini, bàn thờ vừa và lớn dùng chóe cỡ trung bình. Kích thước chóe nên thấp hơn bát hương và cân đối với kỷ chén, mâm bồng.
Số lượng: Luôn sử dụng đủ bộ 03 chóe cho bàn thờ gia tiên theo đúng ý nghĩa truyền thống.
6. Những lưu ý khi sử dụng chóe thờ
Giữ sạch sẽ: Thường xuyên lau chùi bên ngoài chóe thờ sứ bằng khăn sạch, ẩm.
Thay vật phẩm bên trong: Muối, Gạo, Nước trong chóe không cần thay quá thường xuyên. Thông thường, các gia đình sẽ thay mới vào dịp cuối năm khi tổng vệ sinh, bao sái bàn thờ. Khi thay, nên dùng vật phẩm mới, sạch sẽ. Vật phẩm cũ có thể hòa vào gốc cây hoặc bỏ đi một cách trân trọng.
Đậy nắp kín: Luôn đậy nắp chóe thờ để giữ gìn sự thanh tịnh, sạch sẽ cho vật phẩm bên trong, tránh bụi bẩn, côn trùng xâm nhập.
Đồng bộ: Nên chọn chóe thờ có kiểu dáng, chất liệu men, hoa văn đồng bộ với bát hương, lọ hoa và các đồ thờ cúng khác trên bàn thờ để tạo sự hài hòa thẩm mỹ.
Bộ ba chóe thờ đựng Muối – Gạo – Nước tuy nhỏ bé nhưng lại là những vật phẩm mang ý nghĩa vô cùng sâu sắc trên bàn thờ gia tiên của người Việt. Chúng không chỉ đại diện cho những nhu yếu phẩm căn bản nhất của sự sống mà còn là biểu tượng của sự thanh tẩy, sung túc, sự sống và lòng thành kính, chu đáo của con cháu dâng lên ông bà tổ tiên. Việc hiểu rõ “Vì sao cần dùng chóe thờ?” giúp chúng ta thêm trân trọng giá trị văn hóa tâm linh và thực hiện nghi lễ thờ cúng một cách ý nghĩa hơn. Lựa chọn những bộ chóe thờ sứ Bát Tràng đẹp, chất lượng và bài trí đúng cách trên bàn thờ không chỉ làm tăng thêm sự trang nghiêm cho không gian thờ tự mà còn góp phần cầu mong sự ấm no, đủ đầy và bình an cho gia đình. Đây thực sự là một phần không thể thiếu trong bộ đồ thờ cúng gia tiên chuẩn mực.
