Trong văn hóa thờ cúng tổ tiên của người Việt, việc chuẩn bị mâm cơm cúng dâng lên ông bà, thần linh là một nghi lễ quan trọng, thể hiện lòng thành kính và sự biết ơn sâu sắc. Bên cạnh bàn thờ chính (án gian, sập thờ, bàn thờ treo tường…) là nơi đặt bát hương, di ảnh, bài vị, thì bàn cơm phòng thờ (hay còn gọi là bàn cúng cơm, bàn để mâm cúng) đóng vai trò không kém phần quan trọng. Bài viết này gợi ý thiết thực giúp bạn lựa chọn hoặc thiết kế bàn cơm phòng thờ phù hợp nhất, góp phần hoàn thiện không gian thờ tự của gia đình.
Mục lục
1. Vai trò và sự cần thiết của bàn cơm phòng thờ
Trước khi đi vào chi tiết thiết kế, hãy cùng tìm hiểu tại sao bàn cơm phòng thờ lại cần thiết:
Đảm bảo sự trang trọng cho bàn thờ chính: Bàn thờ chính là nơi linh thiêng nhất, nơi đặt những vật phẩm thờ cúng cốt lõi. Việc bày biện mâm cơm cúng thịnh soạn trực tiếp lên bàn thờ chính đôi khi có thể gây chật chội, lộn xộn, hoặc vô tình làm xê dịch bát hương, ảnh hưởng đến sự tôn nghiêm. Bàn cơm giúp tách biệt khu vực bày lễ, giữ cho bàn thờ chính luôn gọn gàng, thanh tịnh.
Thuận tiện cho việc bày lễ và dọn dẹp: Mâm cúng thường có nhiều món ăn, vật phẩm. Đặt trên một chiếc bàn riêng biệt, thấp hơn sẽ giúp gia chủ dễ dàng sắp xếp, bày biện và sau đó là thu dọn lễ vật mà không cần với tay quá cao hay lo sợ làm rơi vỡ đồ thờ trên bàn thờ chính.
Phù hợp với nghi lễ truyền thống: Việc có một không gian riêng để đặt mâm cúng thể hiện sự chu đáo, thành tâm trong việc chuẩn bị lễ vật dâng cúng.
2. Nguyên tắc vàng khi lựa chọn và thiết kế bàn cơm phòng thờ
Để chọn được chiếc bàn cơm phòng thờ ưng ý, cần xem xét kỹ lưỡng các yếu tố sau:
a. Vị trí đặt bàn cơm:
Vị trí chuẩn: Bàn cơm thường được đặt ở phía trước và chính giữa so với bàn thờ chính, tạo thành một trục thẳng trang nghiêm.
Khoảng cách hợp lý: Cần có một khoảng cách vừa đủ giữa bàn thờ chính và bàn cơm để gia chủ có thể đứng hoặc quỳ lạy một cách thoải mái khi hành lễ. Khoảng không gian này cũng giúp khu vực thờ cúng trông thoáng đãng hơn.
Không cản trở lối đi: Đảm bảo vị trí đặt bàn cơm không gây vướng víu, cản trở việc di chuyển trong phòng thờ hoặc khu vực thờ cúng.
b. Kích thước cân đối, hài hòa:
Tương xứng với bàn thờ chính: Đây là yếu tố cực kỳ quan trọng. Bàn cơm phòng thờ phải có kích thước nhỏ hơn và thấp hơn đáng kể so với bàn thờ chính. Sự chênh lệch về chiều cao và độ lớn thể hiện rõ sự phân cấp, tôn lên vẻ trang nghiêm của bàn thờ chính.
Chiều cao: Thường ngang tầm đầu gối hoặc thấp hơn một chút, thuận tiện cho việc đặt mâm cúng khi ngồi hoặc đứng.
Chiều rộng và chiều sâu: Đủ lớn để đặt vừa vặn một mâm cúng thông thường (ví dụ: 60x80cm, 81x81cm, 60x107cm… tùy thuộc vào kích thước mâm cúng và không gian phòng thờ). Tránh chọn bàn quá nhỏ khiến mâm cúng bị chênh vênh hoặc quá lớn làm mất cân đối.
Phù hợp diện tích phòng thờ: Với phòng thờ rộng rãi, có thể chọn bàn cơm kích thước lớn hơn một chút. Ngược lại, với không gian thờ cúng nhỏ hẹp (như trong căn hộ chung cư), nên ưu tiên các mẫu bàn cơm phòng thờ nhỏ gọn, có thể là loại gấp gọn để tiết kiệm diện tích khi không sử dụng.
c. Chất liệu bền đẹp, đồng bộ:
Gỗ tự nhiên: Là lựa chọn phổ biến và phù hợp nhất cho đồ nội thất phòng thờ, bao gồm cả bàn cơm. Các loại gỗ thường dùng là gỗ Mít, gỗ Gụ, gỗ Hương, gỗ Sồi… vì độ bền, vẻ đẹp tự nhiên và ý nghĩa tâm linh.
Đồng bộ với bàn thờ chính: Lý tưởng nhất là bàn cơm phòng thờ được làm từ cùng loại gỗ và có màu sắc tương đồng với bàn thờ chính để tạo sự thống nhất, hài hòa cho tổng thể không gian.
Chất lượng hoàn thiện: Bề mặt bàn cơm cần được xử lý nhẵn mịn, sơn phủ kỹ lưỡng (sơn PU hoặc đánh vecni) để đảm bảo độ bền, dễ lau chùi và tăng tính thẩm mỹ.
d. Kiểu dáng đơn giản, trang nhã:
Ưu tiên sự đơn giản: Bàn cơm là vật phẩm phụ trợ, do đó kiểu dáng nên thiên về sự đơn giản, thanh lịch, tránh các chi tiết chạm khắc quá cầu kỳ, rườm rà có thể làm lu mờ bàn thờ chính.
Hài hòa phong cách: Kiểu dáng bàn cơm nên tương đồng với phong cách của bàn thờ chính (hiện đại, cổ điển, truyền thống…). Ví dụ, nếu bàn thờ chính có họa tiết hoa sen, bàn cơm cũng có thể có một vài chi tiết nhỏ tương ứng.
Các loại kiểu dáng phổ biến:
Bàn cơm cố định: Chân bàn chắc chắn, kiểu dáng truyền thống hoặc hiện đại.
Bàn cơm gấp gọn: Chân bàn có thể gấp lại, tiện lợi cho việc cất giữ khi không dùng đến, phù hợp không gian nhỏ.
Tủ cơm: Một số thiết kế kết hợp bàn cơm với dạng tủ nhỏ phía dưới để đựng đồ thờ cúng (như hương, nến…), tăng tính tiện dụng.
e. Màu sắc trang nghiêm, ấm cúng:
Màu gỗ tự nhiên: Các màu như nâu cánh gián, nâu đỏ, vàng gỗ tự nhiên… luôn là lựa chọn an toàn và phù hợp, mang lại cảm giác ấm cúng, trang nghiêm.
Tương đồng màu sắc: Màu của bàn cơm phòng thờ nên hài hòa với màu bàn thờ chính và tông màu chung của không gian thờ cúng.
3. Lưu ý khi sử dụng và bảo quản bàn cơm phòng thờ
Giữ gìn sạch sẽ: Thường xuyên lau chùi bàn cơm bằng khăn sạch, ẩm để giữ cho bề mặt luôn sạch sẽ, không bụi bặm.
Tránh va đập mạnh: Bảo quản cẩn thận, tránh để các vật nặng, sắc nhọn va chạm vào bàn cơm gây trầy xước, hư hỏng.
Chỉ dùng cho việc thờ cúng: Tuyệt đối không sử dụng bàn cơm vào các mục đích khác như bàn ăn, bàn làm việc… làm mất đi sự tôn nghiêm.
Bàn cơm phòng thờ tuy là một vật phẩm phụ trợ nhưng lại đóng góp vai trò quan trọng trong việc hoàn thiện không gian thờ cúng, giúp việc bày biện lễ vật trở nên thuận tiện, trang trọng và thể hiện lòng thành kính của gia chủ. Việc lựa chọn hay thiết kế bàn cơm phòng thờ cần dựa trên sự cân nhắc kỹ lưỡng về vị trí, kích thước, chất liệu, kiểu dáng và màu sắc sao cho hài hòa với bàn thờ chính và tổng thể không gian.
Một chiếc bàn cơm phòng thờ được lựa chọn cẩn thận không chỉ đáp ứng tốt công năng sử dụng mà còn góp phần tôn lên vẻ đẹp trang nghiêm, linh thiêng của nơi thờ tự, mang lại sự an tâm và góp phần gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống của gia đình Việt.
