Trong văn hóa tâm linh của người Việt, các cử chỉ như chắp tay, cúi đầu, phủ phục trước các đấng thiêng liêng hay người đã khuất là một phần không thể thiếu trong các nghi lễ thờ cúng. “Vái”, “xá” và “lạy” là ba hành động quen thuộc, nhưng không phải ai cũng phân biệt rõ ràng sự khác biệt, ý nghĩa và cách thực hiện đúng chuẩn mực. Dựa trên những kiến giải từ các tài liệu nghiên cứu về nghi lễ thờ cúng, bài viết này sẽ giúp bạn phân biệt rõ ràng vái lạy đúng cách là thế nào, để mỗi hành động đều thể hiện trọn vẹn tấm lòng thành kính.
Mục lục
I. Phân biệt các khái niệm: vái, xá và lạy
Tuy thường được gộp chung, vái, xá và lạy là ba hành động có sự khác biệt rõ rệt về hình thức, mức độ tôn kính và đối tượng hướng đến. Cùng tìm hiểu thế nào là vái lạy đúng cách
1. Thế nào là “lạy”?
- Hành động: “Lạy” là nghi thức thể hiện lòng tôn kính ở mức độ cao nhất, đòi hỏi sự phối hợp của toàn bộ cơ thể trong tư thế phủ phục. Người lạy sẽ chắp hai tay, đưa cao quá trán rồi từ từ hạ xuống ngang ngực, sau đó quỳ gối, chống hai lòng bàn tay xuống đất và cúi rạp người đến khi trán chạm đất.
- Ý nghĩa: Đây là hành động bày tỏ lòng tôn kính, sự chân thành bằng tất cả tâm hồn và thể xác đối với các đấng bề trên hoặc người quá cố được tôn thờ. Nó thể hiện sự quy phục, lòng biết ơn sâu sắc và sự sám hối chân thành.
- Đối tượng: “Lạy” chỉ dành cho những đối tượng được tôn kính ở bậc cao nhất như Chư Phật, Bồ Tát, Thánh Thần, và trong các nghi lễ trang trọng nhất là Vua chúa và Cha Mẹ.
Lưu ý: Có nhiều thế lạy khác nhau, ví dụ như thế lạy của đàn ông và đàn bà có sự khác biệt để phù hợp với trang phục và thể hiện tính âm-dương. Tuy nhiên, ngày nay các thế lạy phức tạp này không còn phổ biến, chủ yếu được các vị cao niên thực hiện trong các đại lễ.
2. Thế nào là “vái” và “xá”?
Về cơ bản, “vái” và “xá” là hai cách gọi khác nhau của cùng một nghi thức, trong đó “vái” là từ thường dùng ở miền Bắc và “xá” phổ biến hơn ở miền Nam.
- Hành động: “Vái” hoặc “xá” là động tác chắp hai tay lại trước ngực, sau đó đưa lên ngang đầu, đồng thời cúi đầu và khom người xuống. Mức độ cúi người có thể là “xá cạn” (cúi khoảng 15 độ) hoặc “xá sâu” (cúi khoảng 45 độ). Sau khi khấn, người ta thường vái như một lời chào thành kính.
- Ý nghĩa: Đây là cử chỉ thể hiện sự kính trọng, lời chào, sự tưởng nhớ hoặc lời thỉnh cầu. Mức độ tôn kính của “vái/xá” thấp hơn “lạy”. Nó có thể được dùng độc lập hoặc kết hợp sau khi lạy (lạy xong thì xá cạn). Trong trường hợp không tiện thực hiện thế lạy (ví dụ chủ lễ đứng trước bàn thờ), người ta có thể “xá sâu” để thay thế.
- Đối tượng: “Vái/xá” được dùng cho một phạm vi đối tượng rộng hơn, bao gồm Tổ tiên, ông bà, người đã khuất, các vị Thần linh (Thổ Công, Thần Tài, Thành hoàng…).
II. Số lần vái lạy có gì khác biệt
Trong cuốn “101 câu hỏi về nghi lễ thờ cúng tổ tiên”, Đại đức Thích Minh Nghiêm chia sẻ rằng, trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt, số lần vái lạy đúng cách đều mang một ý nghĩa rất đặc biệt và đây là một phong tục riêng có. Việc hiểu rõ ý nghĩa này giúp chúng ta thực hành nghi lễ một cách trọn vẹn hơn.
1. Hai lạy và hai vái: tượng trưng cho cõi dương và sự sống
- Ý nghĩa: Số 2 tượng trưng cho Âm và Dương, cho nhị khí hòa hợp trên dương thế, tức là sự sống.
- Áp dụng:
2 lạy: Dùng cho người còn sống trong các nghi lễ trang trọng, ví dụ như cô dâu chú rể lạy cha mẹ hai bên.
2 vái: Dùng khi đi dự đám tang, vái người đã khuất khi linh cữu còn ở nhà, chưa được chôn cất. Theo quan niệm dân gian, lúc này người đã khuất vẫn được coi như còn tại thế, nên chỉ vái 2 vái. Sau khi lạy xong, người ta cũng thường vái 2 vái mang ý nghĩa “vái tạm biệt”.
2. Ba lạy và ba vái: hướng về tam bảo
- Ý nghĩa: Số 3 tượng trưng cho Tam Bảo trong Phật giáo: Phật – Pháp – Tăng.
- Áp dụng:
3 lạy: Là số lạy phổ biến nhất khi đi lễ chùa, lạy trước ban thờ Phật để thể hiện sự quy y Tam Bảo. Tuy nhiên, tùy vào quy định của từng chùa hoặc pháp môn tu tập, số lạy có thể là 4 hoặc 5.
3 vái: Dùng trong trường hợp không tiện thực hiện thế lạy (ví dụ mặc âu phục khó quỳ), người ta có thể đứng nghiêm và vái 3 vái trước ban thờ Phật.
3. Bốn lạy và bốn vái: tỏ lòng thành với tổ tiên, thần thánh
- Ý nghĩa: Số 4 mang nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc, bao trùm cả cõi âm lẫn cõi dương:
Tứ thân phụ mẫu: Hai thân phụ mẫu bên nội và hai thân phụ mẫu bên ngoại.
Tứ phương: Đông – Tây – Nam – Bắc.
Tứ tượng: Thái Dương – Thái Âm – Thiếu Dương – Thiếu Âm.
- Áp dụng:
4 lạy: Là số lạy dùng để cúng người đã khuất như ông bà, cha mẹ (sau khi đã được chôn cất), và các vị Thánh Thần.
4 vái: Dùng để thay thế cho 4 lạy trong trường hợp không tiện thực hiện thế lạy.
4. Năm lạy và năm vái: nghi thức dành cho bậc đế vương
- Ý nghĩa: Số 5 tượng trưng cho Ngũ hành: Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ. Vua được xem là trung tâm (“trung ương mậu kỷ thổ”), là người cai quản Ngũ hành. 5 lạy cũng có thể tượng trưng cho 4 phương và trung tâm (nơi vua ngự).
- Áp dụng:
5 lạy: Đây là nghi thức chỉ dành riêng cho Vua chúa thời xưa.
Ngày nay, trong các đại lễ như Giỗ Tổ Hùng Vương, vì quá đông người tham dự nên nghi thức có thể được giản lược còn 3 lạy hoặc 4 vái để tiết kiệm thời gian.
III. Sự giản lược trong nghi lễ hiện đại
Ngày nay, để thuận tiện hơn, các nghi thức trong lễ vái đã được tinh gọn và có nhiều thói quen phổ biến. Một trong những cách thực hành thường thấy là:
- Trước khi khấn: Vái 3 vái ngắn.
- Sau khi khấn xong: Vái 4 vái dài và kết thúc bằng 3 vái ngắn.
- Giản tiện hơn nữa: Chỉ vái 3 vái trước và 3 vái sau khi khấn.
Dù những thói quen này đã trở nên phổ biến, việc hiểu rõ nguồn gốc và ý nghĩa ban đầu của từng nghi thức vẫn là điều cần thiết để thể hiện sự trân trọng đối với văn hóa truyền thống.
Phân biệt vái lạy đúng cách như hiểu được ý nghĩa đằng sau số lần thực hiện là cách để chúng ta thể hiện lòng thành kính một cách sâu sắc và đúng đắn nhất. Dù nghi lễ ngày nay có thể được giản lược, nhưng giá trị cốt lõi không nằm ở hình thức phức tạp mà ở “tấm lòng thành”. Khi mỗi cử chỉ cúi đầu được thực hiện với sự hiểu biết và một trái tim chân thành, đó chính là lúc chúng ta kết nối mạnh mẽ nhất với cội nguồn tổ tiên và các giá trị tâm linh cao đẹp.
